وجه التزام مبلغي است كه طرفين قرارداد به عنوان خسارت عدم انجام تعهد و يا تاخير انجام تعهد در یک قرارداد راجع به آن توافق می کنند.

معمولا در قراردادها برای تحکیم توافقات انجام شده و یا از جهت اطمینان به انجام تعهدات و موضوعات قراردادی از وجه التزام استفاده می شود. در این مقاله سعی کرده ایم ضمن بیان مفهوم وجه التزام و جایگاه آن در یک قرارداد به موارد پیش بینی شده قانون در این خصوص بپردازیم.

در اینجا ممکن است این سوال به ذهن متواتر گردد که اساسا وجه التزام چیست و آیا باید در یک قرارداد وجود داشته باشد یا خیر ؟

در ابتدا لازم است بدانیم که قانون ایران نه تنها تعریفی از این شرط ارائه نداده بلکه در بیان مقررات جانبی آن نیز فقط به چند ماده پراکنده در قوانین مختلف اکتفا نموده است که مهمترین آن ها ماده 230 قانون مدنی در مبحث غیر قابل تعدیل بودن وجه التزام است.

مفهوم وجه التزام

هرگاه به منظور تضمین و تامین خسارت ناشی از عدم یا تاخیر اجرای تعهدات قراردای، مبلغی مشخص را به طرف مقابل بپردازد این مبلغ را وجه التزام و شرط موصوف را شرط وجه التزام می نامند. در واقع در صورتی که یکی از طرفین قرارداد از اجرای تعهدات خود امتناع ورزد و یا اینکه در موعد مقرر موضوع قراردادی را اجرا ننماید، بنابه شرایط پیش بینی شده در قرارداد ملتزم خواهد شد که وجهی را به طرف دیگر بپردازد.

در اصطلاح حقوقی وجه التزام مبلغی است که طرفین قرارداد قبل از وقوع خسارت ناشی از عدم اجرای قرارداد یا تاخیر اجرای آن به موجب توافق (ممکن است ضمن همان قرارداد اصلی باشد یا به موجب موافقت مستقل البته باید پیش از بروز تخلف متعهد از تعهد باشد ، معین می کنند که ممکن است شرط صرفا به نفع یکی از طرفین معامله باشد مثل اینکه در ضمن قرارداد حمل و نقل متصدی حمل و نقل و ارسال کننده ی کالا مقرر شود، در صورتی که در  تاریخ مشخص ارسال کننده یا نماینده ی قانونی وی برای تحویل محموله در مقصد آمادگی نداشته باشد می بایست بابت هر روز معطلی مبلغی معین به متصدی حمل و نقل بپردازد و یا اینکه شرط مزبور به نفع یکی طرفین عقد باشد مانند اینکه در یک قرارداد فروش که موضوع آن تحویل چند دستگاه ماشین صنعتی است شرط گردد که هر یک از طرفین قرارداد در صورت تخلف از قرارداد مبلغ مشخصی به طرف دیگر بپردازد.

شایان ذکر است وجه التزام را همانگونه که می توان در عقد معین از قبیل رهن و اجاره و…. گنجانید جایز است که در عقود غیر معین همچون قولنامه و قراردادههای پیمان کاری به طور کلی در قرارداد های موضوع ماده 10 قانون مدنی درج نمود .

وجه التزام چه چیزی می تواند باشد؟

تعهدی که برای تضمین اجرای آن شرط وجه التزام در نظر گرفته می شود شاید تعهد به معنای خاص باشد. یعنی تعهد به پرداخت وجه نقدی باشد که در این صورت وجه التزام جایگزین خسارت تاخیر تادیه خواهد شد. وجه التزام اگرچه ظاهرا مبلغی پول را تداعی می کند لکن می تواند چیزی غیر از پول ومالی غیر نقدی باشد .این است که ماده ی 1226 قانون مدنی فرانسه در تبیین شرط وجه التزام مقرر می نماید:

(شرط وجه التزام آن است که شخصی در مقام اطمینان بخشی از اجرای قرارداد،چیزی را در مورد عدم اجرای قرارداد متعهد وملتزم گردد)

در قوانین موضوعه ی ایران تعریفی از وجه التزام نشده و فقط در مواردی محدود از مواد قانونی نحوه ی اشتراط و اثرات ناشی از ان بیان گردیده که می توان به اختصار این گونه بیان نمود :

1. ماده ی 230 قانون مدنی بدون تصریح به تعریف وجه التزام بیان می دارد:” اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف متخلف مبلغی به عنوان خسارت ، تادیه نماید و حاکم نمی تواند او را به بیشتر یا کمتر از انچه ملزم شده باشد محکوم نماید”.
2. ماده ی 509 قانون مدنی در مورد اجاره “در اجاره ی حیوان ممکن است شرط شود که اگر موجر در وقت معین محمول را به مقصد نرساند مقدار معینی از مال الاجاره کم شود.
3. ماده ی 386 قانون تجارت نیز در بیان مسئولیت متصدی حمل و نقل بیان می دارد:”اگر مال التجاره تلف یا گم شود متصدی حمل و نقل مسول قیمت ان خواهد بود مگر اینکه ثابت نماید تلف یا گم شدن به جنس خود مال التجاره یا مستند به تقصیر ارسال کننده یا مرسل الیه ویا ناشی از تعلیماتی بوده که یکی از انها داده اند و یا مربوط به حوادثی بوده که هیچ متصدی مواظبی نیز نمی توانست از ان جلوگیری نماید . قرارداد طرفین می تواند برای میزان خسارت مبلغی کمتر یا زیادتر از قیمت کامل مال التجاره معین نماید.”

همچنین است مواد دیگری با همین موضوع مثل ماده ی 387 قانون تجارت و 719 قانون ایین دادرسی مدنی.

ويژگي‌هاي وجه التزام مقرر قراردادي:

۱- مقطوع بودن وجه التزام

۲- تعيين وجه التزام مانع مطالبه تعهد اصلي نيست

(در مقاله بعدی به تشریح این ویژگی ها و شرایط تعیین وجه التزام در قراردادهای مختلف خواهیم پرداخت.)

منتظر دریافت نظرات کاربران محترم  در این خصوص هستیم.

با آرزوی بهترین و شادترین لحظات

گروه تحریریه “حقوق کاربردی کسب و کار”