چگونه متن یک قرارداد را تنظیم کنیم؟

با توجه به جلسات مشاوره و سوالات مطرح شده در سایت, سعی کرده ایم در این مقاله آنچه را که لازم است از لحاظ شکلی و تا حدی ماهوی در هنگام تنظیم یک قرارداد بدانیم به صورت مختصر شرح دهیم.

انتخاب عنوان مناسب

عنوان یک قرارداد صرف نظر از تعیین مفهوم موضوع اصلی یک قرارداد برای طرفین آن قرارداد، بار حقوقی دارد؛ مثلا اینکه همکاری دو طرف تحت عنوان یک قرارداد شراکت تنظیم گردد یا قرارداد سرمایه گذاری یا.. همکاری مفاهیم و شاکله قرارداد شما را تغیر می دهد. مطابق قانون مدنی برخی از عقود و قراردادها نام و شرایط خاص آن ها توسط قانون گذار مشخص شده است مثلا در ماده ۳۴۸ عقد بیع( خرید و فروش ) مشخص شده است و هرگاه طرفین بخواهند رابطه ای که در آن خرید و فروش صورت می گیرد را مکتوب کنند و در قالب قرارداد بیاورند از عنوان قرارداد فروش یا بیع استفاده می کنند.

اما به لحاظ گسترش کسب و کارهای نوین و تنوع در شکل کسب و کارها ما امروزه با قراردادهایی روبرو هستیم که در قانون عنوان مشخصی برای آن ها تعریف نشده است یا آن که توافق حاصله مجموعه‌ای از چند نوع قرارداد است و ناگزیر هستیم باتوجه به تفسیر کلی توافقات طرفین و نتیجه حاصل از آن, عنوانی برای آن بیابیم که ضمن رعایت موارد شکلی قرارداد معنا و مفهوم حقوقی و مسئولیتی هم در آن لحاظ شده باشد.( که در اینجا توصیه می شود با کسب نظر مشاور امور قراردادها عنوان قرارداد خود را تعیین نمایید.). جالب است بدانید در این بین عده ای از عناوین کلی یا حتی عنوان قرارداد یا توافق‌نامه استفاده می کنند که این خود ممکن است در آینده تفاسیر نادرستی را از قرارداد ایجاد کند.

تعاریف موضوعات کلیدی

گاه ممکن است قرارداد شما یک قرارداد کاملا تخصصی باشد( مشتمل بر مفاهیم تخصصی  که عموم افراد از آن اطلاع ندارند) مثل قرارداد های استارتاپی, قراردادهای مرتبط با رایانه یا تجهیزات الکترونیکی، قرارداد های مربوط به نفت و گاز و پتروشیمی، قراردادهای عمرانی و پیمانکاری و… که در این موارد پیشنهاد می‌شود قبل از ورود به ارکان اصلی قرارداد خود بخشی با نام «تعاریف»، پیش‌بینی شود تا در صورت نیاز به تفسیر و تبیین کلی قرارداد، بتوان از آن تعاریف در جهت مشخص شدن نظر طرفین قرارداد استفاده کرد.

طرفین قرارداد

یک قرارداد یا توافق نامه، از حداقل دو طرف تشکیل می‌شود که هر طرف ممکن است یک یا چند شخص حقیقی یا یک یا چند شخص حقوقی را دربربگیرد.

از جمله فواید مشخص کردن طرفین قرارداد می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

-شناسایی دقیق طرفین قرارداد

-دستیابی به اطلاعات هویتی و نشانی و اقامتگاه طرفین

– احراز سمت طرفین قرارداد

–  مشخص شدن صلاحیت و امکانات طرفین قرارداد و در صورت دولتی بودن یکی از طرفین

و…

موضوع قرارداد

موضوع یک قرارداد، مال یا عملی است که طرفین قرارداد متعهد به تسلیم یا انجام آن هستند. البته در انتخاب موضوع قرارداد محدودیت خاصی وجود ندارد مگر آن که به لحاظ شرعی یا قانونی، امری مخالف قوانین تلقی شود؛ هرچه موضوع قرارداد دقیق، مشخص و واضح باشد اختلاف نظر‌ها و برداشت‌های مختلف از آن کمتر خواهد بود. در هنگام تنظیم یک قرارداد به هر میزان موضوع مشخص تر و با جزییات بیشتری شرح داده شود اطلاعات تکمیلی طرفین واقعی تر می گردد.

مدت قرارداد

مدت قرارداد به سه صورت تعبیر می گردد:

• تاریخ ابتدا یا شروع یک قرارداد
• تاریخ اعتبار یک قرارداد
• تاریخ خاتمه یک قرارداد

آغاز قرارداد و تاریخ امضای آن باید به روشنی مشخص باشد. در بعضی از قرارداد‌ها تاریخ آغاز قرارداد همان تاریخ امضای آن است، اما در برخی دیگر تاریخ آغاز قرارداد از چند روز تا چند ماه پس از امضای آن است. در نتیجه مشخص بودن تاریخ از تعیین زمان دقیق انجام تعهدات و تعیین  شرایط  و مبدا زمانی جهت امکان مطالبه خسارات یا اجرای تعهدات طرف مقابل از اهمیت بسزایی برخوردار است.

مبلغ قرارداد

مبلغ قرارداد یا ثمن یا ارزش قراردادی، یکی از  قسمت‌های پر چانه هر قرارداد محسوب می‌شود، قالب افراد در این تفکر هستند که در مبلغ یا ارزش قراردادی بتوانند شرایط مساعد تر و پر سودتری برای خود ایجاد نمایند. مبلغ قرارداد، نحوه و شرایط پرداخت آن موضوعی است که لازم است به دقت در یک قرارداد درج گردد. تصریح کامل به مبلغ کل قرارداد با توجه به وجه رایج و معاملات رایج آن محدوده جغرافیایی و یا عرف خاص آن کسب و کار (مثلا تعیین قیمت قرارداد به پول رایج کشور مورد نظر یا تعیین ثمن معامله در قراردادهای طلا و جواهر از قرار عرف بازار در هنگام قرارداد یا هنگام تحویل اجناس در صورت پرداخت موعد دار، تعیین مواعد پرداخت و وسیله پرداخت ( نقدی-غیر نقدی) از جمله مواردی است که به دقت باید تعیین گردد.

شرایط قرارداد

صرف نظر از مفهوم قانونی شرط و اقسام سه‌گانه آن (صفت، فعل و نتیجه) در عالم حقوق، طرفین می توانند برای تسهیل روند اجرای موضوع قرارداد و تحقق تعهدات خود به اراده خود شرایطی را در قرارداد خود لحاظ نمایند؛ از جمله شرایط کلی اجرای یک قرارداد همکاری، شرایط اتخاذ تصمیمات مهم و…

تعهدات طرفین و تضمینات آن

یکی از اهداف افراد در هنگام تنظیم قراردادها ایجاد و تعیین شرایطی است که تعهدات را قابل اجرا نماید بدین لحاظ لازم است که تعهدات هر یک از طرفین به جزییات در یک قرارداد، مشخص و تعیین گردد و از آن مهم تر تعیین ضمانت عدم اجرای آن به صورت مجزا برای هر یک از طرفین قرارداد، می باشد که در غیر این صورت بدون تعیین ضمانت اجرا، تعیین تعهدات کاری عبث و بیهوده خواهد بود. در یک قرارداد می‌توان قسمت ضمانت اجرا یا تضمینات قراردادی را در ماده‌ای جدا و با عنوان ضمانت اجرا‌ها ذکر کرد. ضمانت اجرا به نوعی اهرم فشار و یا محلی است برای تامین خسارات قراردادی. در قسمت ضمانت اجرا‌، معمولا علت عدم انجام تعهد یا تاخیر اجرا ذکر می‌شود و برای هر یک ضمانت اجرای متناسب با آن در نظر گرفته می‌شود.

یک ضرب المثل در بین حقوقی ها بسیار متداول است که “قرارداد برای روز دعواست” . پس بروز اختلاف در هر قراردادی متصور است. این اختلافات ممکن است ناشی از برداشت‌های مختلف از موضوع قرارداد، تعهدات هر یک از طرفین، اجرا یا تفسیر مفاد قرارداد باشد. اما طرفین می توانند در هنگام تنظیم یک قرارداد نحوه حل و فصل اختلافات آینده خود را پیش بینی نمایند که حل اختلافات می‌تواند به صورت نجام مذاکرات، مصالحه و سازش، تعیین داور ضمانت عدم اجرای مرض الطرفین یا مراجعه مستقیم به مراصجع صالح باشد.

تعیین شرایط فسخ و خاتمه قرارداد

پایان یافتن مسئولیت‌های قراردادی طرفین باید کاملا واضح در قرارداد تصریح شود. در واقع هر یک از طرفین قرارداد باید از این موضوع آگاهی کامل داشته باشد که در چه صورتی قرارداد خاتمه‌یافته محسوب می‌شود و در چه صورتی می توانند قرارداد را فسخ نمایند.

تعداد صفحات، نسخ و مواد قرارداد

از جمله قواعد شکلی یک قرارداد مشخص کردن تعداد صفحات، نسخه‌ها و مواد قرارداد است که در صورت بروز اختلاف یا کم و زیاد شدن برخی صفحات و نسخ، می‌توان به این بند از قرارداد استناد کرد.

در این نوشتار تلاش بر آن بود که به طور مختصر اهم مباحثی که باید در یک قرارداد وجود داشته باشد، ذکر شود و مسلما به جهت رعایت اختصار، از ذکر برخی مباحث چشم پوشی شده است. پر واضح است که قراردادنویسی یک امر تخصصی و حتی در برخی موارد حیاتی است. پیشنهاد می‌شود در صورتی که قرارداد شما از جمله قرارداد‌های مهم است، حتما به مطالعه دقیق‌تر در خصوص نحوه قراردادنویسی بپردازید تا از جزییات آن اطلاع کامل حاصل کنید.