یکی از مهمترین اسناد تجاری چک و قوانین مربوط به آن می باشد که در این مقاله سعی کرده ایم به بیان نکاتی راجع  پرسش ” چک چیست؟ بپردازیم .

اسناد تجاری یا اوراق تجاری بعنوان اسنادی  هستند که درجهت تسهیل تجارت ما بین تجار و حتی غیر تجار نقش مهمی ایفا می نماید در میان اسناد تجاری فراوان قانونگذار برای برخی از اسناد تجاری اعتبار خاصی قائل شده است که عبارتند از چک ،سفقه ،برات ،اسناد در وجه حامل.

ماهیت چک

چک ،سند تجاری است که به موجب آن صادر کننده وجوهی را که نزد محال علیه (بانک)دارد کلا یا بعضا دریافت یا به دیگری منتقل می نماید.

ماده 310 قانون تجارت در تعریف چک ، آن را به عنوان نوشته ، سند تجاری و در واقع نوعی دستور پرداخت وجه قلمداد کرده است.

برای درک بهتر مفهوم چک چیست ابتدا باید به بررسی شرایط شکلی آن بپردازیم.

شرایط شکلی چک :

چک از لحاظ شکلی باید دارای شرایطی باشد که عبارتست از :

1.در فرمهای چاپی نوشته شود

2.دارای تاریخ صدور باشد

3.مبلغ چک قید شود

4.دارنده چک مشخض شود

5.مشخصات صادرکننده چک قید شده باشد

6.شماره حساب مشخص گردد

7. شعبه بانک محال علیه مشخص گردد.

8.دارای امضا صادرکننده چک باشد.

نکته : اگر چکی فاقد امضا صادرکننده باشد مشمول مقررات قانون تجارت و قانون صدور چک و آیین نامه اجرایی مفاد اسناد رسمی نخواهد بود و صدور چک از طریق مهر قابل صادر شدن نیست .

انواع چک :

1.چک عادی :چکی است که اشخاص عهده بانکها به حساب جاری خود صادر و دارنده آن تضمینی جزء اعتبار صادر کننده آن ندارد

2.چک تاییده شده :چکی که اشخاص عهده بانکها به حساب جاری خود صادر و توسط بانک محال علیه پرداخت وجه آن تایید میشود صحت صدور و قابلیت پرداخت چک تایید شده باید به تایید و قبولی و تضمین بانک محال علیه رسیده و بانک به همراه صادر کننده ضامن پرداخت وجه آن میباشد .در این نوع چک بی محل بودن چک و جرم صدور چک بلامحل منتفی است

3.چک تضمین شده : چکی که توسط بانک به عهده همان بانک به درخواست مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین میشود

در واقع صادرکننده و محال علیه آن بانک واحد است از موارد مهم در چک تضمین شده اینست که صادرکننده و ظهر نویسان حق ندارند پرداخت وجه چک تضمین شده را منع کنند یا تقاضای مسدود کردن آن را بنماید همچنین فوت و حجر و ورشکستگی صادرکننده چک تضمین شده خللی به حقوق دارنده چک وارد نمی سازد و طلبکاران حق توقیف وجه این نوع چک را نخواهد داشت.

4.چک مسافرتی :چکی است که توسط بانک صادر و وجه آن در هر یک از شعب آن بانک توسط نمایندگان و کارگزاران پرداخت می گردد نکته مهم در خصوص چک مسافرتی اینست که جرم صدور چک بلامحل و عدم پرداخت مصداق ندارد .

اصطلاحات رایج در خصوص چک :

وصف تجریدی : منظور از وصف تجریدی اسناد تجاری ، اسناد مستقلی بوده و بر اثر صدور سند تجاری رابطه حقوقی جدیدی ایجاد میشود که متکی به خود سند است و امضاء سند تجاری موجب تعهد مستقل از منشاء ایجاد خود میشود .

اصل استقلال امضائات : از اصول مهم اسناد تجاری می باشد و امضاء صحیح هر شخص به طور مستقل موجب تعهدات در قبال دارنده خواهد بود .

ظهرنویس : شخصی که دارنده قانونی سند بوده و به دلایلی قبل از سررسید سند را به شخص دیگری منتقل می نماید .

ضامن : به معنای عام شامل کلیه اشخاص است که در برابر دارنده مسئولیت تضامنی دارند.

چک وعده دار :چکی که تاریخ واقعی صدور آن مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد .

امتیازات ویژه چک :

1.طبق ماده 2 قانون صدور چک ،چک در حکم اسناد لازم الاجرا میباشد و دارنده چک میتواند از طریق اجرای ثبت درخواست صدور اجراییه نموده و اموال صادر کننده چک را توقیف نماید .

2.در صورتیکه چک به هر دلیلی با موضوع عدم پرداخت مواجه شود موضوع دارای وصف کیفری است و از مصادیق جرم صدور چک بلامحل است .

مواردی که صدور چک بلا محل جرم نیست و قابل تعقیب کیفری نمیباشد:

1.طبق بند ب ماده 13 قانون صدور چک مصوب سال 1382 چکی که وصول آن منوط به تحقق شرطی شده باشد فاقد وصف کیفری خواهد بود .

2.چک تضمینی نوعی چک مشروط است و طبق بند ب ماده 13 قانون صدور چک فاقد وصف کیفری است .

3.در صورتی که ثابت شود چک سفید امضاء صادر گردیده است .

4.در صورتی که در متن چک قید شود چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی صادر شده است .

5.در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده و یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد .

6.در صورتی که ثابت شود چک از طریق مجرمانه تحصیل شده است .

7.چکهای بلا محلی که بابت معاملات نامشروع و یا ربوی صادر شده باشد.

8.در صورتی که دارنده چک ظرف 6ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت ،شکایت کیفری ننماید.

9.اگر چک پس از برگشت از بانک به شخص دیگری منتقل گردد دارنده اخیر حق شکایت کیفری نخواهد داشت .

10.هرگاه بعد از شکایت کیفری شاکی چک را به دیگری منتقل نماید و یا حقوق خود را به شخص دیگری منتقل نماید .

11.در صورتی که صادرکننده چک فوت نماید.

شرایط تقاضای صدور اجراییه در خصوص چک :

1.جهت تشکیل پرونده اجرایی میبایستی به اجرای ثبت محل مراجعه و اصل چک و گواهی عدم پرداخت را تحویل نمود.

2.تقاضای صدور اجراییه علیه ضامن صادرکننده وظهر نویس  چک امکانپذیر نمیباشد .

3.در صورتی که دارنده چک پس از صدور اجراییه چک اعلام انصراف از تعقیب عملیاتاجرایی را بنماید در صورتیکه اجراییه ابلاغ شده باشد حق الاجرا باید بپردازد در اینصورت پرونده اجرایی مختومه محسوب می گردد.

4.بر اساس ماده 3 نحوه اجرای محکومیتهای مالی اعمال حبس از طریق مرجع دادگستری امکانپذیر است و از طریق اجرای ثبت امکانپذیر نمیباشد.

5.اقدام وصول چک از طریق اجرای ثبت مستلزم تقدیم دادخواست نمیباشد و نیاز به تشریفات دادرسی ندارد.

6. در زمان تقاضای صدور اجراییه پرداخت هزینه اجرایی توسط دارنده لازم نمیباشد .

ممنوع الخروج نمودن صادر کننده از طریق اجرای ثبت امکانپذیر میباشد .

نتیجه گیری:

نتیجه می توان گفت که چک در مراودات مالی ما بسیار حائز اهمیت بوده و استفاده از آن خیلی کارها را آسان نموده است. چک یک جانشین پول می باشد و می طلبد که قوانین و طریقه استفاده صحیح از این سند برای عموم روشن و تشریح شود. زیرا در صورت عدم آگاهی از قوانین و مقررات قانونی باید منتظر عواقب جبران ناپذیر آن باشیم.

منابع

• قانون صدور چک
• قانون تجارت
• اسناد تجاری ( دکتر حیدر حسن زاده)
• جزوه حقوق تجارت دکتر محمد صقری

باتشکر از گروه تحریریه مقالات

( سرکار خانم زهرا کشتکار)