در اصطلاح حقوقی، فسخ به معنی پایان دادن به حیات حقوقی قرارداد است، به وسیله ی یکی از دو طرف قرارداد یا شخص ثالث. فسخ عمل حقوقی یک طرفه ای است که نیاز به تراضی ندارد و اراده ی یکی از دو طرف برای انجام آن کافی است .

شرایط ایجاد حق فسخ

1. ایجاد حق فسخ با توافق طرفین .
2. ایجاد حق فسخ توسط طرفین در ضمن عقد(قرارداد) یا خارج از آن
3. در مواردی نیز قانون برای جبران ضرر ناخواسته ای که قرارداد بر یکی از طرفین تحمیل می کند ،به او حق فسخ می دهد.

باید گفت اثر حق فسخ نیز پایان دادن به قرارداد و انحلال ان از زمان فسخ است و به گذشته سرایت نمی کند .

تمایز حق فسخ و بطلان قرارداد:

در فسخ آثار حقوقی قبل از فسخ جریان دارد ، در حالی که در بطلان این گونه نیست. با توجه به همین اثر، منافع عوضین تا زمان فسخ متعلق به کسی است که با عقد مالک شده و منافع پس از فسخ ،داخل در مالکیت طرف دیگر است.

چطور در یک قرارداد حق فسخ را تعریف کنیم؟

همان طور که قبلا گفتیم، حق فسخ به معنی اختیار بر هم زدن معامله یا قرارداد می باشد . گاهی در یک قرارداد لازم (یعنی قراردادی که هیچ­کدام از طرفین حق برهم زدن معامله را ندارند) حق فسخ پیش­ بینی می­ شود. بدین ترتیب به یک طرف اجازه یا اختیار داده می ­شود که قراردادی را که برای طرفین لازم­الاجراست، تحت شرایطی بر هم بزند. به آن اختیار اصطلاحاً خیار فسخ گفته می­شود. در قانون مدنی از ده نوع خیار نام برده شده است، برای مثال اگر کسی آپارتمانی را خریداری کند و بعداً مشخص شود که آپارتمان تاسیسات بهداشتی مناسب ندارد و غیر قابل استفاده است، می تواند به دلیل خیار عیب آن معامله را یک­طرفه بر هم بزند.

نکته مهم در مورد حق فسخ این است که شخصی که دارای حق فسخ است، باید پس از اطلاع از ایراد (یا شرایطی که اخیار فسخ برای وی ایجاد شده) فوراً قصد خود را مبنی بر فسخ قرارداد، به طرف مقابل اطلاع بدهد.

لطفا به چند مثال حق فسخ پیش بینی شده در قراردادهای زیر دقت کنید:

• این قرارداد با اعلام قبلی یک ماهه از سوی طرفین قابل فسخ بوده و چنانچه قرارداد از طرف شرکت فسخ گردد شرکت مکلف است حق المشاوره را تا زمان فسخ قرارداد به نسبت زمان کار و اقدامات انجام شده به مشاور پرداخت نماید و مبلغ پرداخت اولیه ، قابل عودت نمی باشد.
• شرط خیار می‌تواند مختص به یکی از طرفین قرارداد یا هر دوی آنها یا حتی شخصی ثالث باشد، اما حتما باید مدت محدودی داشته باشد.
• در چارچوب مفاد این قرارداد در صورتی که خریدار به عدم تعهدات قراردای مندرج در ماده 3 عمل ننماید،  از جانب خریدار این سهام و نقض مکرر این تعهدات، از حق فسخ مندرج در قرارداد یاد شده استفاده می نماید.
• در صورتیه هر یک از چک های مال الاجاره موضوع ماده5 این قرارداد حتی یک روز منتهی به صدور گواهی عدم پرداخت گردد این قرارداد منفسخ است.

نکته : اختیار فسخ ، یک حق است

اگر شما قراردادی بسته‌اید و حالا به دلیلی حق فسخ دارید، نیازی به توافق با طرف مقابل و دریافت رضایت او ندارید. با این وجود شما طی قراردادی متعهد به چیزی شده‌اید و ممکن است طرف مقابل شما به‌راحتی تصمیم شما برای فسخ قرارداد را نپذیرد.

نکته: اراده‌ی شماست که قرارداد را فسخ می‌کند اما اراده‌ی شما و همینطور وجود سبب قانونی فسخ باید احراز و اثبات شود.

گروه تحریریه:محمد جابری (کارشناس ارشد حقوق)