با توجه به اهمیت این موضوع در عالم کسب و کار ، در این مقاله به یکی از مصادیق اسرار تجاری بنام ” ایده ها” پرداخته ایم و سعی کردیم ضمن ارایه تعاریف لغوی و اصطلاحی ” ایده” به بررسی جایگاه ” ایده ها” در قوانین و مقررات جاری کشورمان و اسناد بالا دستی در این زمینه  بپردازیم.تعریف ایده در لغت : ایده یا مثال یا صورت یا انگاره یا طرح، در حقیقت یک تصور ذهنی است.

شاید بتوان ایده دادن را اولین گام برای حل یک مشکل یا برآورده کردن یک نیاز دانست. به عبارت دیگر ایده ساده‌ترین راه حلی است که انسان در برابر یک مسئله یا نیاز به آن فکر می‌کند. هر چند می‌توان یک ایده را بسط داد و پیچیده کرد.(ویکی پدیا)در فرهنگ فارسی عمید در تعریف ایده آمده است:

«اندیشه، فکر، خیال، تصور، رأی، عقیده، نیت، سلیقه ادبی و صنعتی»در فرهنگ واژگان آکسفورد در ذیل لغت ایده چند معنی را بیان کرده است.

 1. یک طرح، فکر یا پیشنهاد، خصوصاً در مورد اینکه در یک وضعیت خاص چه کاری باید انجام شود.

2. یک تصویر یا یک نشانه در ذهن مبنی بر اینکه چه کاری انجام شود مطلوب­تر است

3. احساسی به این معنا که یک چیز یا امر بهتر است.

4. هدف و مقصود شاید در این میان هیچ گاه تعریف دقیق از ایده که مورد اتفاق تمام صاحب­ نظران قرار بگیرد، نشده ­است و به دلیل نبود تعریفی واحد و معین از ایده، قضات، وکلای مالکیت فکری و حقوقدانان با مطالعه پرونده­ های موجود در این زمینه و طرز استفاده از واژه ایده در این پرونده­ ها دچار سردرگمی می­ شوند.

همچنین این موضوع باعث نبود معیاری مناسب برای سنجش عملکرد قضات شده، آنها می­ توانند با ارائه تعریف دلخواه خود از ایده و برداشت های شخصی به نتیجه مورد نظر خویش برسند  که این موضوع اولا با اصل قانونی بودن جرایم و مجازات ها و حاکمیت مطلق قانون بر سیطره جامعه تا حدی منافات دارد و همچنین عدم توافق بر سر ماهیت ایده گستره شمول حقوق مالکیت فکری را متغیر می‌دهد.

البته در این میان افرادی، در ارائه تعریفی جامع و مانع از ایده سعی داشته­ اند. برای مثال جان سی گینسبورگ (Jane C. Ginsburg) در تعریف ایده می­گوید: «یک اندیشه و فکر غیر متبلور و عاری از قالب مادی است. ایده مفهومی معرفت شناختی نمی­ باشد. دکترین مالکیت فکری ایده را به جنبه­ هایی اطلاق می‌کنند که اگر حمایت شود، مانع تلاش­ه ای بعدی پدیدآورندگان آثار شده و یا این کار را بسیار پرهزینه می ­کند»

جایگاه ایده ها در قوانین داخلی در قوانینی که در ایران در زمینه حقوق مالکیت فکری وضع شده است، در چند مورد به اصل عدم حمایت از ایده­ ها بر می­ خوریم.

به موجب ماده 1 قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب سال 1348 «… به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار آنان پدید می­آید بدون درنظرگرفتن طریقه یا روشی که در بیان و یا ظهور و یا ایجاد آن به کار رفته اثر اطلاق می­گرددهمان­طور که ملاحظه می­ شود، از ضرورت پدیدآمدن و بیان که در این ماده به کار رفته است به طور ضمنی می­توان اصل عدم حمایت از ایده­ ها را دریافت. با این توضیح که این ماده، بیان را برای اطلاق عنوان «اثر» و برخورداری از حمایت الزامی می­ داند، هرچند که شیوه بیان در برخورداری از حمایت تأثیری ندارد.

برخی نویسندگان معتقدند مواد 1 و 3 قانون ترجمه و تکثیر کتب، نشریات و آثار صوتی مصوب سال 1352 نیز به طور تلویحی اصل عدم حمایت از ایده­ را بیان می­ دارند؛ زیرا در این مواد حمایت از آثار صوتی منوط به ضبط آنها بر روی صفحه، نوار و یا هر وسیله دیگر شده و این حاکی از ضرورت وجود یک تجلی خارجی است.

در تبصره2 ماده2 آیین­ نامه اجرایی مواد2 و 17 قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم­ افزارهای رایانه ه­ای مصوب1379 به صراحت اصل عدم حمایت از ایده­ بیان گردید. به موجب این تبصره «خلق عملیات نرم­ افزاری در ذهن یا بیان مخلوق ذهنی بدون این­که برنامه ­های رایانه­ای و مستندات و دستورالعمل­ آن تدوین شده باشد نرم ­افزار محسوب نمی­ شود و برای خالق آن حقوقی ایجاد نمی­کند».

این ماده به اختلاف نظرات و ابهامات موجود در قوانین سابق خاتمه داد، ولی باید خاطرنشان نمود که به دلیل اینکه اصل عدم حمایت ایده در آیین­ نامه بیان شده است، قطعاً مانند قانون قدرت تقنینی و اجرایی نخواهد داشت.(در سلسله مراتب وضع قوانین و مقررات ، قوانینی که توسط قانون گذار در موراد تعیین شده به تصویب می رسد ، نسبت به آیین نامه هایی که قوه مجریه یا نهاد های قانونی تصویب می کنند در سطح پاینین تر و از ضمانت اجرا کمتری برخوردار است.)

درپیش­نویس لایحه قانون جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط، اصل عدم حمایت از ایده­ در ذیل بحث آثار غیر قابل حمایت مورد تأکید قرار گرفته است.

ماده­ 8 پیش­نویس، مواردی را غیر قابل حمایت می­داند که این موارد از این قرار است «هرگونه فکر، مفهوم از قبیل مفاهیم ریاضی، طرز کار دستگاه­ها یا ابزار و وسایل، روش­های استفاده سیستم­ ها، قواعد و اصول کلی، اکتشاف­ها و داده ­های محض حتی اگر در اثری بیان، توصیف، تشریح شده، به تصویر کشیده شده یا مجسم شده باشند».

با تصویب این لایحه و تبدیل آن به قانون، قطعاً ایده ­ها مورد حمایت نخواهند بود و موضوع عدم حمایت از ایده در قوانین راجع به حقوق مالکیت ادبی و هنری مصرح خواهد شد.علاوه بر مقررات یاد شده که در حوزه حقوق مالکیت ادبی و هنری است، باید خاطر نشان کرد که موضوع عدم حمایت از ایده در نصوص قانونی مربوط به مالکیت صنعتی و به‌خصوص حق اختراع نیز به چشم می ­خورد. ماده4 قانون ثبت اختراعات، طرح­های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، مواردی را که از حیطه حمایت حق اختراع (Patent) خارج می­باشند، احصاء می­کند

. به موجب بند (ب) این ماده «طرح­ها و قواعد یا روش­های انجام کار تجاری و سایر فعالیت­های ذهنی و اجتماعی» از شمول برخورداری از حق اختراع خارج هستند. به علاوه به موجب همین قانون حمایت از اختراع منوط به ثبت آن و ثبت، مستلزم تسلیم اظهارنامه­ هایی است که باید در آن اختراع توصیف شده و جزئیات آن شرح داده شود.

به علاوه طبق تعریفی که در ماده1 همین قانون از اختراع شده است، به نتیجه فکر انسان که راه حلی را برای یک مشکل فنی ارائه داده و دارای کاربرد صنعتی باشد، عنوان اختراع اطلاق می‌شود.این یک اختراع برای برخورداری از حمایت باید از حالت ایده صرف خارج شده باشد.